Lucía LÓPEZ MARCO

Behi-jezte intentsiboa. Foto: Lucía López

Behiak Santoñan bazkatzen. Foto: Lucía López

ESNE KUOTAK ETA NAZIOARTEKO MERKATUA

2015eko Apirilak 1 arte, Europar Batasunak Estatu bakoitzak ekoiztu zitzakeen behi-esne litro maximoak finkatzen zituen. Kuota sistema hau 1986ko Urtarrilaren 1ean ezarri zen, nahiz eta Estatu Espainiarrean urte batzuk beranduago jarri zen martxan. Honek, milaka baserritarren desagerpena ekarri zuen, izan ere nahiz eta Estatu Espainiarrean 9 milioi tona esne kontsumitzen ziren, ezarritako ekoizpen kuota 4,5 tonakoa izan zen. Beraz, Estatu Espainiarrean kontsumitzen zen esne kantitatearen erdia inportatzea “behartu” zela esan daiteke. Kuota sistema honek, hazteko intentzioa zuten abeltzainek besteen kuotak erosi edo alokatzea ekarri zuen.

Mundu mailan esnearen eskaria %2 haziko den aurreikuspenen ondorioz, Europar Batasunak kuota sistemaren desagerpena erabaki du, kuota sistemak ekoizpenaren hazkuntza potentziala murriztuko lukeela arrazoituz. Hala ere, itxaropen hauek murriztu egin dira Txinak bere esnea ekoizten hasi eta Errusiak Ukrainako gatazkaren ondorioz Europako esnea ez kontsumitzea erabakitzearekin batera. Egoera honen ondorioz, jatorrizko prezioen beherakada jasan behar izan dute ez bakarrik Europako ekoizleek, baita ekoizleak diren beste eskualdeatan ere, hala nola Estatu Batuak, Zeelanda Berria eta Latinoamerika, munduko bazter gehienetan kontsumitzaileek helmugako prezioen beherakada antzeman dutelarik. Hala ere, Estatu Espainiarrean helmugako prezioen beherakada oso txikia izan da jatorrizko prezioekin alderatuta, izan ere salmenta puntuetako prezioen beherakada %4,6koa izan bait da, jatorrizkoena %16,9koa izan delarik.

Espainiar Estatuko sektorearen egoera ulertzeko kontutan izan behar den beste elementu garrantzitsu bat irabazien banatzeko era da. Kanadan adibidez, esne ekoizleek irabazien %54a jasotzen dute. Estatu Espainiarrean ordea, banatzaileek (%60 eta %90 bitarte) eta industriak jasotzen dute irabazien zatirik handiena. Gauzak honela, esnea ekoiztu duenak ez du marjin horren zatirik jasotzen, askotan ekoizpen kostuak ere barne hartu ezin dituelarik.

Ereduen arteko desberdintasunik handiena Estatu mailan erabakiak hartzeko eran aurki daiteke. Kanadaren kasuan adibidez, 2 dira oinarrizko instrumentuak. Alde batetik, Kanadako Esnekien Batzordea “esne eta esne-gain ekoizleek haien lan eta inbertsioen truke bidezko ordainsari bat eskuratzeko eta kontsumitzaileek esnekien kalitatezko eskaintza nahikoa eta etengabekoa jasotzeko aukera izatea” helburu duen egitura zentrala da. Honetarako, probintzia bakoitzean esnearen salmentarako Negoziaketa Batzar bat dute, gobernuak eta abeltzainek osatutakoa. Batzar hauen eginbeharrak “gertakarien kudeaketa, diru sarreren banaketa, prezioen finkatzea eta ekoizleen erroldaren mantentzea” dira.

Batzar hauetan (industriak eta banatzaileek hitza badute bainan ez ordea erabakitzeko ahalmena) ekoizpen kostuak barne hartzen direla zihurtzatzen dira, eta honela ez da beharrezkoa gobernuaren dirulaguntzarik. Bestalde esnea, ekoiztu den probintzian bertan kontsumitzen saiatzen dira, honela ekoizpena eskarira egokitzea errazagoa delarik eta beraz gehiegizko esne kantitateari irteera bilatu behar ez zaiolarik. Era berean, aipatu beharrekoa da sistema honekin lekuko ekonomia bultzatzen dela eta esnea zirkuitu laburretan banatzen denez, transporte kostuak murriztearekin batera esne pasteurizatua eskaintzeko aukera dagoela, UHT esnea bainon kalitate handiagokoa eta Estatu Espainiarrean gehien kontsumitzen dena.

Kanadan esnekien legediari instrumentu estrukturalen bitartez heltzen dioten bitartean, Estatu Espainiarrean egoera bakoitzerako akordio puntualen bitartez funtzionatzen jarraitzen da. Pasa den Irailaren 23an, abeltzainen %70a ordezkatzen duten bi nekazari-erakundeek (COAG eta UPA) babestu ez zuten esnekien akordio bat sinatu zuten Nekazaritza, Elikadura eta Ingurumen Ministerioan (Industriak eta banatzaileek ordea babestu zutena). Akordio honetan ez da ekoizpen kostuak gain hartzea bermatzen duen esnearen prezio minimorik finkatzen, 34 eta 38 zentimo bitartekoa izan beharko lukeena (hain zuzen ere, pasa den Urrian Estatu mailako esne-litro baten batez besteko prezioa 0,309 eurokoa zen, ekoizpen kostuak gain hartzen ez zirelarik). Esnekien akordio honekin batera, 20 milioi €-ko diru-laguntza bat aurkeztu zen, irailaren 28an argitaratua eta litro bakoitzeko 0,285€ bainon gutxiago jasotzen duten abeltzainei zuzendutakoa. Kontutan izanda industriak eta banatzaileak direla prezioak finkatzen dituztenak, dirulaguntza hori azken hauentzako da, kostuen azpitiko prezioetan erosten baitute esnea, eta ez ordea abeltzainentzako.

INDUSTRIA ETA BANATZAILEAK VERSUS MUNDUO ERREALA

Beraz, azken 30 urteetan erabat aldatu den esne sektorea dugu, kontsumitzen zen esne guztia ekoizteko ahalmena zuenetik kontsumitutakoaren erdia inportatu behar izatera pasa dena, jabego familiarra zuten abeletxe asko desagertu direlarik. Gainera orain, ekoizpen-kuoten desagerpenak bultzada berria ematen die animaliak pentsuarekin elikatu ahal izateko zereal eskualdeetan kokatu nahi diren abeletxe intentsiboei.

Industriak bere aldetik, mozkinak maximizatu asmoz erosketa guztiak abeltzain handiak dauden zonaldeetan biltzen baditu, zertarako erosiko dute esnea tradizionalki ekoizleak izan diren zonaldeetako ganadutegi txikietatik?

Bestalde, abeltzaintza tradizionala betidanik dibertsifikatua egon den arren – esnearen ekoizpena baratza familiarra eta beste hainbat jarduerekin nahasten zen – azken urteotan baserri asko teknifikatu egin dira, ekoizpena handituz eta intentsifikatuz, instalazioetan, makinerian eta kuotetan inbertsio handiak egin behar izan dituztelarik. Honen guztiaren ondorioa ekoizpenaren espezializazioa izan da, haien diru-sarrera iturri bakarra esnearen ekoizpena bihurtu delarik. Orain soilik behietatik bizi direnez, zer egingo dute sektorea bideraezina bihurtzen bada?

Lurrarekin lotu gabeko abeltzaintza bultzatzeak eta larreetan oinarritutako ereduari amaiera emateak ez du bakarrik kostu baxuagoko esnea ekoizten uztea esan nahi, baita kalitate handiagokoa ere. Izan ere, larreetan elikatzen diren behien esneak gantz-azido asegabe gehiago ditu, osasunarentzat onuragarriagoak direnak, eta baita antioxidatzaile gehiago ere. Hau da, esne askoz ere osasuntsuagoa da, dudarik gabe merkatuak eskatzen duen ezaugarria, eta baita jasangarriagoa ikuspuntu ekonomiko, sozial eta ingurumenetik. Azken puntu hau bereziki garrantzitsua da kontutan izanda Estatu Espainiarrean 2000 urtetik esnearen kontsumoak %30 egin duela behera, nagusiki landare-esneen onuran, osasuntsuagoak bezala aurkeztu eta antzematen hasi direnak.

Beste alde batetik, loreen eta larreen kalitatea aldatu egiten da urteko sasoiaren arabera, eraldatutako produktu barietate handi bat eskaintzeko aukera ematen duena, bereziki gazta, kalitate handikoa bai organoleptiko zein elikadura aldetik. Abeltzaintza intentsiboa indarra hartzen doan heinean larreak, belardiak eta paisaiak gaur ezagutzen ditugun moduan desagertzen joango dira, lekuko flora eta fauna galtzen joango direlarik eta hauekin batera turismorako duten erakargarritasuna ere galtzen joango direlarik.

Esnekien hitzarmenean jasotako konpromezuetako bat “Estatu Espainiarreko esnekien kontsumoaren sustapena” da. Definizio nahasi samarra eta eskasa dirudi, izan ere, ikusi ahal izan dugunez, merkatuan aurkitu ahal izango dena, inondik inora jatorri Espainarra ez duen, soia trangenikoz osatutako pentsu bidez eta era intentsibo batean ekoiztutako esnea izango bait da. Benetan tokiko ekonomia eta kontsumoa bultzatu nahi bada, ez al litzateke kalitatezko esnea ekoizteaz gain paisaia zaindu eta biztanleria landatarra finkatzen duten baserritar txikien alde apustu egin beharko? Industriak eta banatzaileek finkatutako prezio baxuen ondorioz diru laguntzak eskaini beharrean, ez al litzateke bultzatu behar industriak abeltzainei kostuak kubrituko dituzten prezioak ordaindu ditzala, era honetan abeltzainen jarduera duinduz? Ez al da izango hornidura-katearen azken zatiko salmentak eta irabaziak direla benetan bultzatu nahi direnak, kontsumitzaileak limurtuz? Zergatik ez dituzte ekoizleak erabakien jabe diren Kanadan dauzkaten antzeko politikak martxan jartzen?

Hau dena gutxi balitz, Europa eta Ameriketako Estatu Batuen arteko Merkataritza eta inbertsiorako Hitzarmenaren (TTIP) onarpenarekin batera, 60.000 behiez osatutako (pentsu transgenikoz elikatuta eta hazkuntza-hormona bidez estimulatuta) Oregon Estatuko ustiategi handiek gure ekoizpenaren suntsipena ekarriko dute. Esnekien sektoreari Europatik nola heltzen ari zaion aztertuta, beste nekazaritza sektoreei nola helduko zaien aurreikus daiteke. Esnearen merkatua gero eta gehiago globalitzatzeko joera dago, animalien ongizate gero eta txikiagoko abeltzaintza bultzatuz, lehengaien gero eta hornidura-kate luzeagoekin eta eskulan merkearekin, tokikoa den ekoizpen jasangarria eta biztanleria landatarra finkatzen duen ekoizpenaren alde apostu egin beharrean.

IRAGANA, ORAINA...ETA ETORKIZUNERA BEGIRA ZER?

Abeltzaintza tradizionala biztanleria landatarra gehien finkatzen duen jardueretako bat da, bainan egoera nola dagoen ikusita, nork nahiko du sektore honetan lanean hasi? Existitzen diren zerbitzu faltak, landatarrek pairatzen duten isolamendua eta lehen sektorean jarduera berri bat hasteko dauden zailtasunak kontutan hartzen baditugu, normala da gaur egun nekazaritza eta abeltzaintzan dauden langileen %5a soilik 35 urtetik beherakoak izatea eta %33a 65 urtetik gorakoa izatea. PAC jasotzen duten %3,5 dira soilik 35 urtetik beherakoak.

Abeltzaintzaren etorkizuna, eskualdeko baliabideak aprobetxatuz kalitate goreneko produktuak ekoizteaz aparte, abeltzaintza estentsiboari esker mendeetan zehar harmonian bizi izan den antzinako paisaiaren mantentzean dago. Dibertsifikatuta dagoen eskala txikiko ekoizpen eredu bati artisautza-lanak gehitzea eta zirkuitu laburretan saltzean egon daiteke gako garrantzitsuenetako bat. Nahiz eta Administrazioek gure ingurumenaren jasangarritasun ekologiko eta ekonomikoaren gainetik beste interes batzuk lehenesten dituzten, ez dago dudarik herritarrak animalien ongizatearekin, ingurumenarekin eta kontsumitzen ditugun elikagaien kalitatearekin erlazionatuta dauden hainbat balorerekin gero eta kontzientziatuagoak gaudela.

Kontutan izan behar da egoera honetara iritsi bagara, industria handien indarraren eta hauek Administrazioengan duten eraginaren ondorioz izan dela. Beraz, nola aurre egin botere horiei? Azken hilabeteotan Europa osoan zehar deitu diren mobilizazioek argi eta garbi erakutsi dute ezinbestekoa dela ekoizle sektorearen artikulazioa eta bateratzea, baina era berean oso garrantzitsua da azken honen herritarrekiko gerturatzea hauen konplizitatea irabazteko. Dudarik gabe, gu guztioi eragiten digun gaia baita, hiritarrak zein landatarrak izan.